Možda se u prošlosti otkrivanje pisanih sistema pripisivalo bogovima, ali sada znamo da je po sredi čista genijalnost čoveka.

Misionari-prevodioci, Vulfila, Mesrop Moštac, Ćirilo i Metodije i Džejms Evans, igrali su kritičnu ulogu u stvaranju gotskog, jermenskog, slovenskog i pisma naroda Kri.

Da bi im dela ostala upamćena i da bismo se podsetili značaja prevodilaca u prošlosti, vraćam se vekovima unazad i ispisujem njihov prevodilački život na ovom elektronskom parčetu pisaćeg materijala zvanog blog.

Vulfila: stvaranje gotskog pisma i prevod Biblije na gotski

Vulfila je rođen 311. godine u Dakiji, današnjoj Rumuniji. Porodica mu vodi poreklo od rimskih zarobljenika koje su Goti proterali iz Kapadokije u drugoj polovini 3. veka.

Iako je živeo na teritoriji paganskih gotskih plemena, Vulfila je bio arijanac i poznavao je grčki i latinski jezik. Postao je ugledni član gotske zajednice hrišćanskih zarobljenika, što je dovelo do toga da ga carigradski arhiepiskop proglasi episkom hrišćana u Gotiji.

U zimu 347/8 Vulfila je sa svojom zajednicom proteren iz Dakije. Naselio se u Rimskom carstvu, u današnjem Trnovu, gde je proveo svoje poslednje 33 godine života.

Vulfilin prevod Biblije se smatra prvim književnim delom na germanskom jeziku. Na sebe i svoje saradnike preuzeo je značajan zadatak prevođenja Biblije s grčkog jezika jer je smatrao da će Goti radije primiti hrišćanstvo ako im se bude propovedelo na njihovom jeziku.

Pošto gotski jezik nije imao pismo, Vulfila je morao da stvori alfabet. Adaptacijom grčkog alfabeta, uz dodavanje latinskih slova i runa, Vulfila je osmislio gotsko pismo.

Dok je prevodio, verno je pratio redosled reči i sintaksu grčkog izvornog teksta. Skovao je znatan broj novih reči. Na primer, reči „fastan“, koja na gotskom znači „zadržavati“, Vulfula je dodao religijsko značenje posta.

Vulfilin prevod Biblije je sačuvan kao Srebrni kodeks iz 6. veka, kopija četiri jevanđelja, u univerzitetskoj biblioteci u Upsali. Tekst je dobio ime po srebrnim slovima na purpurnoj telećoj koži.

Zahvaljući gotskoj abecedi i prevodu Svetog pisma Vulfila je širio hrišćanstvo među Gotima sačuvavši njihov jezičko-etnički identitet.

Mesrop Maštoc: stvaranje jermenskog pisma i prevod Biblije na jermenski

Mesrop Maštoc je rođen 361. ili 362. godine u provinciji Taron, u tadašnjem Jermenskom kraljevstvu, a današnjoj Turskoj. Školovao se u jednoj od grčkih škola, a pored jermenskog poznavao je i grčki, persijski i aramejski jezik.

Pošto je primio hrišćansku veru, zamonašio se i počeo da propoveda Jevanđelje među mnogobožačkim jermenskim plemenima. Međutim, naišao je na problem jer su Sveto pismo i liturgija bili pisani na sirijskom jeziku koji Jermeni nisu razumeli. Nije mu preostalo ništa drugo nego da započne istraživanje koje će dovesti do stvaranja jermenskog alfabeta.

Zajedno sa svojim učenicima Mesrop se uputio u Mesopotamiju. Proučavanjem starih jermenskih pisama, učenjem jezika i upoznavanjem s tamošnjim lingvistima i verskim zvaničnicima želeli su da skupe što više naučnog znanja.

Učenici su učili i vežbali prevođenje Biblije sa sirijskoj na aramejski, a potom su krenuli put Vizantije da uče grčki jezik. Mesrop je uz pomoć grčkog kaligrafa Rufina radio na izgledu slova novog jermenskog alfabeta.

Zajedničkim snagama sastavili su alfabet od 36 slova. Njegova osnova je grčko pismo s dodatkom semitskih znakova. Grupa učenjaka se potom preselila u mesopatamijski grad Samostat i tu su počeli i završili prevod Bilbije na jermenski jezik.

Po završetku prevoda otvoren je veliki broj državnih škola sa zadatkom da se opismeni ceo jermenski narod. Počelo je prevođenje i drugih bogoslužbenih knjiga, ali i knjiga iz oblasti filozofije, istorije i matematike. Nedugo zatim jermenski narod je dobio i prva dela originalno napisana na svom jeziku.

Posledica osmišljavanja jermenskog pisanog sistema i prevoda Bilije na njega jeste obnavljanje jermenskog kulturnog identiteta koji je trebalo da se suprotstavi vizantijskim i persijskim uticajama.

Dan prevodilaca posvećen Mesropu Maštacu slavi se početkom svake školske godine u Jermeniji.

Ćirilo i Metodije: stvaranje glagoljice i prevod Biblije na slovenski jezik

Dvojica braće Ćirilo (oko 827–69) i Metodije (oko 825–85) rođeni su u Solunu u aristokratskoj porodici. Poznavali su grčki i jedan oblik slovenskog jezika.

Ćirilo, kog su zvali i Filozof, studirao je na carskom univerzitetu u Vizantijskom carstvu. Radio je kao bibliotekar u Aja Sofiji, a tokom jedne misije naučio je i arapski i hatarski jezik.

Metodije je postao poglavar vizantijske oblasti u kojoj su živeli Sloveni. Kasnije se zamonašio, nakon čega mu se pridružio i brat Ćirilo.

Na poziv Rastislava, kneza Moravske, vizantijski car Mihailo III poslao je dvojicu braće u Moravsku da propovedaju hrišćansku veru na slovenskom jeziku.

Običan narod nije razumeo latinski koje je franačko sveštenstvo koristilo u Moravskoj. U to vreme je vladalo mišljenje o trojezičnoj jeresi. Za slavljenje liturgije su bili dozvoljeni samo latinski, grčki i hebrejski jezik.

Pre nego što će se zaputiti u Moravsku, Ćirilo je počeo na stvaranju glagoljice. Kao model poslužila su mu mala pisana slova grčkog alfabeta iz 9. veka, a za deo slova iskorišćeni su i latinski i hebrejski znakovi. Slovensko pismo, koje se sastojalo od oko 40 slova, odgovaralo je makedonsko-bugarskom dijalektu slovenskog jezika.

Ćirilo je zatim počeo prevod Jevanđela, Pavlovih pisama i Psalama s grčkog na slovenski. Metodije je kasnije završio prevod ostatka Biblije. Tokom prevođenja unet je znatan broj grčkih reči i kopirale su se grčke sintaksičke konstrukcije.

Zaostavština dvojice braće ne ogleda se samo u stvaranju prvog književnog jezika Slovena i početak njihovog opismenjavanja, već i u daljem radu njihovih učenika i razvoju ćiriličnog pisma.

Džejms Evans: stvaranje slogovnog pisma i prevod Biblije na jezik naroda Kri

Džejms Evans (1801-1846) je rođen u Engleskoj, ali je kao mladić emigrirao u Kanadu. Prvo je radio kao učitelj, a kasnije je postao metodististički sveštenik.

Misiju širenja metodizma započeo je na teritoriji starosedalaca Velikih jezera, naroda Odžibve. Naučio je njihov jezik i transkribovao ga latinskim znakovima. Preveo je i objavio delove Biblije.

Međutim, nije bio u potpunosti zadovoljan, pa je odlučio da osmisli slogovno pismo koje više odgovara jeziku domorodaca. Prelomna tačka za stvaranje pisanog sistema bilo je preseljenje u Manitobu gde je živeo narod Kri.

Jezik naroda Kri je sličan jeziku naroda Odžibve, pa je Džejms Evans za samo dva meseca osmislio slogovno pismo od 9 znakova kojima može da se izrazi 36 glasova. Počeo je da prevodi i čak je odštampao nekoliko pamfleta. Nije doživeo da vidi celu Bibliju prevedenu i odštampanu na jeziku ovog plemena, koja je objavljena 15 godina posle njegove smrti.

Ako za trenutak ostavimo po strani prave razloge stvaranja pisma (pokrštavanje i asimilacija), mora se priznati da su novi sistemi pisanja za posledicu imali opismenjavanje naroda, jačanje njihovog jezično-kulturnog identiteta i proširivanje granica znanja.

Vulfila, Mesrop Maštac, Ćirilo i Metodije i Džejms Evans doprineli su demokratizaciji znanja, rađanju književnosti i očuvanju kulturnog nasleđa i zbog toga ih ne treba zaboraviti.